Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao thị trường chứng khoán lại phản ứng mạnh khi một quan chức từ Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) phát biểu? Hoặc tại sao đồng euro lại biến động sau một quyết định từ Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB)? Đó chính là sức ảnh hưởng của các ngân hàng trung ương – những tổ chức có vẻ xa rời cuộc sống thường nhật, nhưng thực chất lại quyết định đến lãi suất vay mua nhà, giá cả hàng hóa và sự nóng – lạnh của nền kinh tế.

Vậy ngân hàng trung ương thực chất là gì?

Hãy hình dung ngân hàng trung ương như người điều hành phía sau hậu trường của nền kinh tế. Đây không phải nơi bạn đến để mở tài khoản tiết kiệm – thay vào đó, họ làm việc với các ngân hàng khác, thiết lập các quy tắc về tiền tệ và lãi suất, từ đó ảnh hưởng đến toàn xã hội. Nói đơn giản, họ quyết định việc vay tiền dễ hay khó, và theo đó là tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế.

Mỹ có Fed, Châu Âu có ECB, Nhật Bản có Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ), và Anh có Ngân hàng Trung ương Anh (BoE). Đây là những tên tuổi lớn, nhưng hầu hết quốc gia đều có ngân hàng trung ương riêng. Nhiệm vụ chính của họ gần như giống nhau: kiểm soát lạm phát và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.

Họ làm điều đó như thế nào?

Cách chính mà ngân hàng trung ương tác động đến nền kinh tế là điều chỉnh lãi suất – tức chi phí đi vay tiền. Khi giá cả tăng quá nhanh (tức lạm phát), họ làm cho việc vay mượn trở nên đắt đỏ hơn để hạ nhiệt nền kinh tế (như sau đại dịch Covid). Nhưng nếu nền kinh tế đang trì trệ, họ sẽ giảm lãi suất để khuyến khích người dân và doanh nghiệp chi tiêu nhiều hơn.

Tuy nhiên, việc điều chỉnh lãi suất đôi khi là chưa đủ. Trong những trường hợp khẩn cấp lớn – như khủng hoảng tài chính 2008 hay cú sốc Covid-19 – ngân hàng trung ương sử dụng một công cụ gọi là “nới lỏng định lượng”. Đây là cách nói chuyên môn cho việc họ tạo ra tiền và dùng nó để mua trái phiếu chính phủ. Mục tiêu? Tăng dòng tiền trong hệ thống và trấn an thị trường đang hoảng loạn.

Khi hệ thống tài chính rơi vào khủng hoảng – như một cơn hoảng loạn bất ngờ hoặc sự thắt chặt tín dụng – ngân hàng trung ương có thể đóng vai trò là “người cho vay cuối cùng”. Nói cách khác, nếu các ngân hàng cạn tiền mặt hoặc ngừng cho vay, ngân hàng trung ương có thể bơm tiền khẩn cấp để duy trì hoạt động. Nó giống như một máy phát điện dự phòng khi mất điện – không dùng mỗi ngày, nhưng rất cần thiết để ngăn hệ thống sụp đổ khi có sự cố.

Ví dụ thực tế

Trong giai đoạn 2022 đến 2023, Fed đã tăng lãi suất nhanh chóng – từ gần 0 lên hơn 5% – nhằm làm chậm lại đà tăng lạm phát. Việc này khiến chi phí vay mượn của các hộ gia đình và doanh nghiệp tăng lên, giúp hạn chế chi tiêu nhưng đồng thời làm thị trường biến động nhiều hơn.

ECB cũng đi theo hướng tương tự, nhưng đến năm 2025, khi lạm phát hạ nhiệt, họ bắt đầu hạ lãi suất trở lại.

Ngay cả BoJ – vốn giữ lãi suất gần 0 trong nhiều năm – cũng có bước đi hiếm hoi khi tăng lãi suất vào năm 2025 – lần tăng dương đầu tiên sau thời gian dài.

Những thay đổi này không chỉ giới hạn trong phạm vi quốc gia. Khi Fed tăng lãi suất, đồng USD thường tăng giá – khiến hàng xuất khẩu của Mỹ đắt hơn và ảnh hưởng đến giá hàng hóa toàn cầu.

Tại sao nhà đầu tư lại quan tâm đến vậy?

Bởi vì ngân hàng trung ương là người định hướng thị trường. Lãi suất cao có thể gây áp lực lên giá cổ phiếu (bằng cách giảm lợi nhuận và tăng chi phí vay), trong khi lãi suất thấp thường giúp thị trường tăng điểm. Nhà đầu tư trái phiếu theo dõi sát sao lãi suất vì lợi suất biến động theo. Còn nhà giao dịch tiền tệ thì theo dõi ngân hàng trung ương để dự đoán dòng vốn sẽ chảy đi đâu.

Ngay cả khi bạn không phải là nhà đầu tư, quyết định của ngân hàng trung ương cũng ảnh hưởng đến tài chính cá nhân của bạn – từ lãi suất tiết kiệm cho đến số tiền bạn phải trả khi vay mua xe.

Biến động lãi suất gần đây – Tính đến tháng 6 năm 2025

Lời kết

Họ có thể không xuất hiện trên trang nhất mỗi ngày, nhưng ngân hàng trung ương là lực lượng đứng sau nhiều biến động của thị trường – và dòng tiền. Nếu bạn đang đầu tư, vay vốn, hoặc đơn giản là muốn hiểu các dao động của nền kinh tế, thì việc nắm được vai trò thực sự của các tổ chức này – và lý do tại sao quyết định của họ quan trọng – sẽ giúp bạn có lợi thế. Đây không chỉ là chính sách. Đây là bối cảnh của mọi thứ.